BOSNA GÜNLÜKLERİ II / SİBEL KÖK

Uzakta Söylenen Türkümüz ; Sevdalinka

İnsanoğlu türküsüz kaldığı zaman gurbettedir diyor Fethi Gemuhluoğlu ağabey ve devam ediyor; türkülerle de hüznümüz Allah’adır bizim. Biz millet olarak sevincimizi, kederimizi, öfkemizi,kavgamızı hep türkülerle anlatmışız. Türkülerle gülmüş, türkülerle ağlamışız. Nerede bir türkü söyleyen görsek varıp dizinin dibine oturmuş da hüzün damıtmışız gönlümüze. Kalbimizi bir sevda yaralasa tabibde değil türkülerde bulmuşuz şifayı. Yolu yokuş şehirlere yâr yollamış da ağıtlar yakmışız dönmeyince. Beşikteki balamızı kırmızı gül demet demet diyerek büyütmüşüz. Hasılı canımızın yangınını türkülerle dillendirmişiz. Bu yüzdendir ki medeniyetimiz bir türkü medeniyetidir. Medeniyetimizden bahsederken elbette Balkanlar’ı özellikle de Bosna’yı bu bahsin dışında tutmuyoruz. Zira Boşnakların halk müziği Sevdalinka’yı dinlediğimizde kederlerimizin,sevinçlerimizin, sevdalarımızın ortak olduğunu görebiliyoruz. Sevdah’ kelimesinden doğan Sevdalinka Boşnakçada sevda şarkısı anlamına geliyor. Boşnak müzisyen Ömer Pobriç Sevdalinkalarla ilgili şöyle söyler: “ On yaşındaki bir çocuk “ Sevdah , babamın dinlerken ağladığı andır “ ( sözün hepimize aynı ismi anımsattığını biliyorum) diyerek sevdah ve sevdalinka nedir sorusunun en masum, en basit, en samimi aynı zamanda en doğru tanımını verir. Sevdalinka bizim hakkımızda olan şarkıdır.” der. 

Sevdalinka, Boşnakların köklü bir geleneğe sahip ve yerel enstrümanlarla icra edilen halk müziği... Akordeon başta olmak üzere birçok yerel müzik aleti kullanılıyor sevdalinkada. Çoğu Sevdalinka’nın kim tarafından yazıldığı belli değil. İşin teknik boyutunu ele almaya gerek yok, asıl önemli olan Sevdalinka’ların bizde bıraktığı derin iz. Türkçe öğrenen öğrencilerimizden yavaş yavaş hikayelerini dinliyoruz bu hüzünlü şarkıların. Dinledikçe uzaktaki yakınlarımızı keşfediyoruz yeniden. Bizi en çok etkileyen Sevdalinkaların bir kaçından söz etmek gerekirse “ Şečer Djula” ve “ Emina” yı en başa almamız gerekir. Bu iki sevdalinka iki güzel aşk hikayesinin şarkı haline getirilmiş şekli. Himzo Polovina’dan dinleyip hayran kaldığımız “ Emina”  Boşnakların en güzel aşk şarkılarından biri.

Bu yürek burkan parça 1868 yıllarında Osmanlı İmparatorluğunun Bosna Vilayetinde doğmuş ve yaşamış olan Bosnalı Sırp kökenli Aleksa Santic tarafından yazılmış bir şiir.
“Emina” şiiri Şair’in komşusu olan Emina Sefić isimli, Bosnalı Müslüman bir kadına atfedilmiş. Aynı zamanda birçok şarkıcının seslendirdiği, tüm zamanların en çok bilinen Sevdalinka şarkısı. Emina Mostar şehrinde yaşayan müslüman bir ailenin kızıdır. Ünlü şair Aleksa Santic kapı komşularıdır ve güzel Emina’ya aşıktır. Bu aşkın umutsuzluğunu şöyle dile getirir şair:

 “Ona bir selam sundum, inancımın dışında

Güzel Emina onu duyamazdı bile

Gümüş ibriğine su doldurmak yerine

Bütün bahçedeki gülleri sulamaya gitti

Bir rüzgar esti ağaç dallarından güzel omuzlarına doğru

Gür saçlarının örgülerini ortaya dökerek

Saçlarından mavi sümbül kokusu yayıldı

Beni sersemleterek ve aklımı karıştırarak...

Nerdeyse sendeledim, inancım üzerine yemin ederim

Ama güzel Emina bana gelmedi

Sadece, kaşlarını çatarak bir bakış attı

Umursamayan, yaramaz olan, onun için çıldıran bana!” 

Emina şiirinin bestecisi Himzo Polovina, Emina Sefić’in  1967’deki ölümü üzerine  kadın şair Sevda Katica’ya gider ve Emina’nın ölümünü söyler. Şair Sevda, üzüntüyle bir kaç dize söyler ve Himzo Polovina 1960’larda bestelediği şarkıya bu dizeleri de ekler:

“Yaşlı şair öldü, Emina öldü

Boş bahçenin yaseminleri geride kaldı,

İbrik kırık

Çiçekler soldu

Ama Emina’nın şarkısı hiç ölmeyecek.”

Şair Sevda haklı. Emina’nın şarkısı yüreğini aşk ateşi yakmış olan insanlar var oldukça hiç ölmeyecek. 

Yukarıda bahsini ettiğimiz bir diğer Sevdalinka ise “Şečer Djula” 

Hikayesini tam olarak bilmediğimiz bu Sevdalinka’nın tarihi 1878. Şarkı Plevne kahramanı Osman Paşa’ya atfediliyor. Plevne’de esir düşmesi üzerine Paşa ve karısı arasında geçen konuşmaları hüzünlü bir şarkıya dönüştürmüş Boşnaklar.

“ Şeker Djula ağlayarak sordu

Osman’ım nerelerdesin 

Ordunu nerede kaybettin?

Ey Djula eski kale Plevne’deyim

Sultan bana bir ordu verdi

Bütün ordum bugün dini için öldü

Keskin kılıcım artık düşmanın elinde

Ailem,dostlarım yok artık

Allahtan başka kimsem yok 

Genç Djula, beni bekleme başkasıyla evlen

Düşman beni yakaladı

Bizi sonsuza dek ayırdı”

Boşnakların, Bosna’nın Plevne marşı dediği bu güzel şarkı Hanka Paldum’un sesiyle kazınıyor belleğimize. Ve anlıyoruz, hüzün her dilde aynı...

Osmanlı’ya ve dahi İstanbul’a duyulan muhabbetin anlatıldığı “Razbolje Se Sultan Sulejmane” isimli Sevdalinka dilimizden düşmeyen bir diğer şarkı. Sultan Süleyman’ın Ramazan ayında hastalanması ve oğlu İbrahim’in , sultanı üzüntülü görmesi üzerine bu kederli halinin sebebini sorması işleniyor şarkıda. 

“Sultan Süleyman Ramazan’ın onyedinci günü hastalandı

Oğlu İbrahim sordu; babacığım neden üzülüyorsun?

Öleceğin için mi, imparatorluğu, İstanbul’u bırakacağın için mi?

Sultan cevapladı; ey oğlum ne öleceğim için üzülüyorum 

Ne de İstanbul için

Ben Bosna’yı bırakacağım için üzülüyorum “

Bu Sevdalinka hangi tarihte yazıldı bilmiyoruz. Şarkının bir versiyonunda ele alınan “Budin’ i düşmana bırakacağım için üzülüyorum “ mısrası ,yaygın olan ve yukarıda naklettiğimiz versiyonunda söylenen ise Bosna...

Osmanlı’nın Bosna’dan çekilmek zorunda kaldığını ve bu durumdan duyduğu üzüntüyü dile getiren müthiş bir eser bu Sevdalinka. Bir başka şekilde ifade etmek gerekirse, yetim kalan bir çocuğun babasının dilinden yazdığı ağıt “Razbolje Se Sultan Sulejmane”

Duymasını bilirsek bize anlatacağı çok hikâye var Sevdalinka’ların. Osmanlı’nın kadim tarihini, Balkanlar’ın sevda masallarını, medeniyetimizin zarif insanlarını, en çok da kendimizi bulacağımız hüzünlü hikayeler... Bu hikayeleri duymak için gönül iklimimizi ayarlayacağımız bir frekans var ki biz bu frekansa muhabbet diyoruz ve ekliyoruz; “ Türküsünü söylediğimiz diyar bizimdir”

Yemen gibi, Kırım gibi, Çanakkale gibi, İstanbul gibi Bosna da bizim öz vatanımızdır.